نرمال هگزان (n-Hexane)

معرفی اجمالی نرمال هگزان (n-Hexane)

نرمال هگزان در دمای 25 درجه سانتی­‌گراد، مایعی بی­‌رنگ و دارای بوی ناخوشایندی مانند نفت است. این ماده بسیار اشتعال پذیر است و در صورت مجاورت با جرقه یا شعله مستقیم به سرعت مشتعل می­‌شود. آیوپاک یا اتحادیه بین‌المللی شیمی محض و کاربردی نام این ماده را هگزان نهاده است. هگزان در سایت‌­ها و مقالات مرجع حوزه شیمی با شماره CAS یا کد شناسایی 3-51-110 شناخته می­‌شود. این ماده دارای فرمول مولکولی C₆H₁₄ می­‌باشد. همچنین هگزان دارای فراریت بسیار بالایی است. لازم است بدانید، این ماده بسیار ناقطبی بوده و در آب و حلال­‌های قطبی حل نمی‌شود یا به عبارتی نامحلول است. ولی در حلال­‌هایی مانند اتانول، اتیل اتر و کلروفرم بسیار محلول می‌­باشد. نرمال هگزان به علت ویژگی­‌های خاص خود مانند فراریت پایین و اشتعال بالا، در بسیاری از صنایع مورد استفاده قرار می‌­گیرد. به طور کلی هگزان در صنایعی مانند سوخت‌­ها، روغن­‌ها، پتروشیمی، داروسازی، ایزوگام، حلال‌­ها و لاستیک سازی دارای کاربردهای گسترده‌­ای می­‌باشد.

هگزان دارای خطرات سلامتی زیادی برای انسان است. چرا که موجب تحریک چشم، بینی و مجرای تنفسی می­‌گردد. همچنین قرار گرفتن طولانی مدت در معرض این ماده، عوارضی مانند سردرد، سرگیجه و مشکلات کلیوی ایجاد می­‌کند.

معرفی تخصصی هگزان

هگزان، هیدروکربنی از خانواده آلکان‌ها با شش اتم کربن است که از پالایش نفت خام به دست می‌آید. چگالی این ماده در 68 درجه فارنهایت برابر با 0.659 گرم بر مول می‌­باشد. این یعنی هگزان چگالی کمتری از آب دارد. بنابراین در صورت مخلوط شدن با آب، در قسمت بالای ظرف قرار می‌­گیرد. بخارات این ماده سمی و قابل انفجار است و از هوا سنگین‌­تر می‌­باشد.

این ماده دارای نقطه جوش بسیار پایینی می‌­باشد. هر چه نقطه جوش یک ماده کمتر باشد، تبخیر سطحی آن افزایش می­‌یابد. یعنی مقدار مایع بیشتری در زمان واحد به گاز تبدیل می­‌شود. این ماده بسیار ناقطبی است. به طوری که در ساختار این ماده، هیچ قسمت قطبی‌­ای یافت نمی‌­شود. به همین علت است که در هر یک لیتر آب، کمتر از یک گرم هگزان حل می­‌شود. هگزان از نظر شیمیایی بسیار پایدار است. پایداری بالای این ماده باعث شده است با دیگر مواد واکنش ندهد.

نرمال هگزان دارای مترادف­‌های زیادی است که ممکن است در سایت­‌های معتبر به چشمتان بخورد. هگزیل هیدرید، دی پروپیل، بوتان اتیل، اسانی، حلال نفتا، هکسان نمونه­هایی از این مترادف‌­ها هستند. کاربرد اصلی این ماده در صنعت حلال­‌ها می‌­باشد. به طوری که هگزان به عنوان یک حلال، برای استخراج روغن‌های خوراکی از دانه­‌ها و محصولات گیاهی مورد استفاده قرار می‌­گیرد. روغن سویا، ذرت و بادام زمینی به همین شکل استخراج می­‌شوند.

درباره نحوه­ تولید و فرمولاسیون نرمال هگزان

هگزان دارای فرمول شیمیایی CH₃(CH₂)₄CH₃ می­‌باشد. این ماده ساختاری خطی و بدون انشعاب دارد. پیشوند hex به معنای وجود شش اتم کربن، و پسوند ane به معنای وجود پیوندهای یگانه بین این اتم­‌ها می­‌باشد. این ماده دارای نیروی گشتاور دوقطبی صفر است. به همین علت در تمام حلال­‌های ناقطبی بسیار محلول می‌باشد.

همانگونه که قبل‌تر اشاره کردیم، نرمال هگزان از پالایش نفت خام تولید می­‌شود. نفتا ماده اولیه تولید این ماده است. خوب است بدانید، نفتا به گروهی از سوخت­‌های مایع هیدروکربی با فراریت و اشتعال پذیری بالا می‌گویند. برای تولید هگزان به گروهی از نفتا نیاز است که بخش عمده آن دارای هیدروکربن­‌های آلیفات باشد. در واقع برای ساخت هگزان، ابتدا نفتا را تحت حرارت قرار می‌­دهند سپس آن را وارد برج تقطیر می­‌کنند. هم زمان با ورود نفتا به برج تقطیر، یک حلال به نام دی متیل فرمامید نیز به صورت خالص وارد برج تقطیر می­‌شود. این حلال باعث می­‌شود که هگزان از نفتا جدا شده و از پایین برج خارج شود.

کاربرد هگزان در صنایع مختلف

به علت حلالیت مناسب، این ماده در حلال­‌های ناقطبی، از آن در صنعت پاک­ کننده­‌ها استفاده می‌­شود. این ماده می­‌تواند موادی مانند گریس و سایر مواد ناقطبی را در خود حل کرده و از سطوح مختلف پاک کند. همچنین هنگامی که آب یا خاک به وسیله روغن و گریس آلوده می‌­شوند، نرمال هگزان با حلالیت خود آب و سایر مواد ناقطبی را از یکدیگر جدا می­‌کند. از این خاصیت پاک­ کنندگی در صنایع نساجی، مبلمان و چرم نیز استفاده می‌­شود. همچنین از هگزان به عنوان پاک­ کننده یا چربی زدا در صنعت چاپ استفاده می‌کنند.

از دیگر موارد استفاده این ماده به عنوان حلال می‌‎­توانیم به استفاده آن در صنایع چسب و کفش اشاره کنیم.  این ماده همچنین به عنوان حلال برای ساخت رنگ‌­ها و پلیمرها کاربرد دارد. از این ماده برای پر کردن دماسنج‌­های دمای پایین به جای جیوه استفاده می­‌شود.

سوخت­‌های ساخته شده از نفت، مانند بنزین و گازوئیل حاوی هگزان می‌­باشند. به عنوان مثال بنزین­‌های ایالات متحده آمریکا، حاوی 3 درصد نرمال هگزان هستند. از این ماده در ساخت سوخت‌­ها و افزودنی‌های شاتل فضایی نیز استفاده می‌­شود.

سایر کاربردهای صنعتی این ماده

• مواد شیمیایی آزمایشگاه
• عامل روان­کننده در صنعت
• کروماتوگرافی گازی
• حلال در عطرها
• و…

نحوه حمل و نقل و نگهداری نرمال هگزان

نرمال هگزان به طور کلی در مکانی خنک، خشک و به دور از اکسیدان­‌های قوی و دارای تهویه مناسب نگهداری می­‌شود. این ماده باید به دور از عوامل اشتعال­‌زا مانند شعله مستقیم آتش و جرقه باشد. همچنین قرار گیری این ماده در نور خورشید ممکن است باعث احتراق آن شود. ظروف نگهداری این ماده معملاً از جنس فولاد ضدزنگ می­‌باشند. برای اینکه الکتریسیته ساکن در ظروف جمع نشود، ظروف فلزی نگهداری این محصول حتما باید به وسیله سیم به زمین متصل باشند. در غیر این صورت ممکن است بارهای الکتریکی ساکن انباشته شده و موجب اشتعال و انفجار بخارات این ماده گردد. در نظر داشته باشید، نقطه جوش هگزان برابر 156 درجه فارنهایت می­‌باشد. به علت فراریت بالا و نقطه جوش بسیار پایین این ماده، هنگام بستن درب ظروف، از بسته بودن آن اطمنیان حاصل کنید.

هگزان به وسیله کامیون­‌ها و ناوها، از طریق خطوط زمینی و آبی جابه‌­جا می‌­شود. در واقع این ماده درون بشکه­‌هایی از جنس فولاد ضدزنگ حمل می‌­شود. این بشکه‌­ها درون کانتینر­ حمل و نقل قرار می­‌گیرند. لازم است بدانید، نقطه اشتعال این ماده برابر با منفی 22 درجه سانتی­‌گراد می‌­باشد. لذا از گرم شدن محفظه کانتینر به شدت جلوگیری کنید. تجمع بخارها درون کانتینر ممکن است بر اثر جرقه منفجر شوند. پس کانتینر باید دارای سیستم تهویه مناسب باشد. بر روی بشکه­‌های حمل و نقل و ظروف نگهداری هگزان چهار برچسب خطر درج شده است. این چهار برچسب بسیار اشتعال‌­زا، تحریک­­ کننده، خطر برای سلامتی و خطر برای محیط زیست می­‌باشند که باید به آن‌ها توجه کنید.

نکات مربوط به حفظ ایمنی در برابر هگزان

طبق تحقیقات سازمان NFPA (انجمن ملی آتش­نشانان آمریکا) این ماده در هر شرایطی پایدار است. هگزان حتی زمانی که مشتعل است نیز پایدار می­‌باشد. محققان این سازمان یافتند که این ماده می‌­تواند عوارض زیادی برای سلامتی انسان داشته باشد. همچنین در رتبه بندی آتش این سازمان، هگزان جزو مایعاتی است که در تمامی شرایط دمایی محیط به آسانی قابل اشتعال است. این ماده در هر شرایطی با هوا، اتمسفرهای خطرناک و قابل انفجار تولید می­‌کند.

همانطور که قبل‌تر اشاره کردیم، این ماده بسیار برای سلامتی مضر است. تنفس حاد (کوتاه مدت) در معرض بخارات ساتع شده از این ماده، باعث ایجاد اختلال­‌هایی در سیستم عصبی قربانی می‌­گردد. این اخلال­‌ها به صورت سرگیجه، حالت تهوع و سردرد ظاهر می­‌شوند. همچنین اگر به صورت مزمن یا بلند مدت در معرض این ماده قرار بگیرید، دچار بی­‌حالی، ضعف عضلانی، تاری دید و سردرد شدید می‌­شوید. بلع نرمال هگزان می­‌تواند منجر به آسپیراسیون ریوی شود. (به ورود هر نوع مایع به مجرای تنفسی، آسپیراسیون می‌گویند.) برخورد این ماده با پوست موجب تحریک و خشکی آن می‌­شود.

حال که با عوارض شدید هگزان آشنا شدید، بهتر است با رعایت چند نکته ایمنی سلامتی خود را در برابر عوارض این ماده ایمن کنید. هنگامی که در معرض این ماده قرار دارید، برای جلوگیری از برخورد بخارات این ماده با چشمانتان، از عینک ایمنی مخصوص استفاده کنید. حین انجام آزمایشات و جابه جایی این ماده، دستکش و لباس‌­های تمام محافظ بپوشید. همچنین برای عدم استنشاق بخارات این ماده، از محافظ تنفسی در ترکیب با محافظ صورت استفاده کنید. هنگام کار با این ماده به هیچ وجه چیزی نخورید و سیگار نکشید.

نکات ایمنی مربوط به چشم

اگر بخارات نرمال هگزان با چشم قربانی برخورد کرد، در گام نخست وی را از نظر وجود لنزهای تماسی بررسی کنید. در صورت وجود هر نوع لنزی، آن را از چشمان وی خارج کنید. سپس سریعاً چشم­‌های قربانی را به مدت 20 دقیقه با آب یا محلول نرمال سالین بشویید. هنگام شتسشو پلک­‌های بالا و پایین را تکان دهید تا آب به تمام نقاط چشم برسد. سپس در حین شستشو با پزشک تماس بگیرید، این مورد را گزارش دهید و توصیه­‌های لازم را دریافت کنید. بدون دستور پزشک، از هیچ­ گونه قطره چشمی برای درمان قربانی استفاده نکنید. بلافاصله بعد از اتمام شستشو حتماً قربانی را به بیمارستان منتقل کنید.

نکته‌های مهم ایمنی در خصوص پوست

در صورت برخورد نرمال هگزان با پوست قربانی، سریعاً منطقه آلوده را با آب و صابون بشویید. اگر آلودگی هگزان به لباس‌­های قربانی سرایت کرده است، بلافاصله آن را از بدن وی خارج کنید. اگر علائمی مانند سوزش و قرمزی در قربانی مشاهده شد، سریعاً وی را به اورژانس برسانید.

نکات ایمنی مربوط به تنفس

بعد از استنشاق هگزان، بلافاصله منطقه آلوده را ترک کنید. در محیطی دارای هوای آزاد، برای رقیق کردن این ماده آلوده در ریه، تنفس عمیق انجام دهید. اگر علائمی مانند سرفه، تنگی نفس یا سوزش دهان در قربانی مشاهده گردید، با پزشک تماس بگیرید و آماده انتقال وی به بیمارستان شوید.

نکته‌های مهم ایمنی در خصوص بلع

مواد شیمیایی فرار مانند نرمال هگزان، خطر بالایی برای سیستم تنفسی انسان دارند. بعد از بلع این ماده، به هیچ عنوان باعث استفراغ قربانی نشوید و تا حد امکان از استفراغ وی جلوگیری کنید. اگر قربانی هوشیار است، برای رقیق کردن هگزان در معده به او دو لیوان آب بدهید تا بنوشد. سپس سریعاً با مرکز کنترل مسمومیت تماس بگیرید و توصیه­‌های لازم را دریافت کنید. سپس قربانی را به بیمارستان منتقل کنید. اگر قربانی بی­هوش یا در حال تشنج است، چیزی از راه دهان به وی ندهید. سعی کنید مجرای تنفسی وی را باز نگه دارید. سپس او را به پهلو بخوابانید و سرش را کمی پایین­‌تر از بدنش قرار دهید. سپس قربانی را به بیمارستان انتقال دهید.

نکات مربوط به اطفای حریق

خاموش کردن این ماده با آب ممکن است بی­‌فایده باشد. در آتش­ سوزی­‌های کوچک، بهتر است از کپسول دی اکسید کربن یا فوم مقاوم در برابر الکل استفاده کنید. برای اطفای حریق آتش‌­های بزرگ، از فوم‌های معمولی یا مواد شیمیایی خشک استفاده کنید. علاوه بر این، از قرار دادن مواد خاموش­ کننده جامد مانند دی اکسید کربن بر روی مایع پرهیز کنید. اگر مقدور است، ظروف سالم را از محل آتش ­سوزی دور کنید. اگر آتش ­سوزی رو به افزایش بود، از فاصله دور اقدام به خاموش کردن هگزان کنید.

نکته‌های مهم ایمنی در خصوص دفع

بهترین روش برای دفع نرمال هگزان، اتمیزه کردن آن در یک کوره مناسب است. اتمیزه به معنای پودر کردن مایعات می‌­باشد. از دیگر روش‌­های دفع این ماده استفاده از آن در دیگ بخار می‌­باشد. در نظر داشته باشید که باید از دفن کردن هگزان در زیر زمین به شدت پرهیز کنید.

خرید هگزان از اکسیزان

اکسیزان شرکتی پیشرو در زمینه واردات و تأمین انواع مواد شیمیایی از سرتاسر جهان بهرای ایران می‌­باشد. متخصصان ما مرغوب­‌ترین مواد اولیه شیمیایی را از برترین شرکت­‌های تولید کننده مواد شیمیایی جهان دریافت کرده و وارد کشور می‌­کنند. شما می­‌توانید نرمال هگزان خود را در حجم دلخواه و درون ظروف مخصوص دریافت کنید.