ان و ان دی متیل استامید (N,N-Dimethyl acetamide)

معرفی اجمالی ان و ان دی متیل استامید (N,N-Dimethyl acetamide)

ان و ان دی متیل استامید با کد شناسایی (Cas number) 127-19-5، یک حلال آلی است که اغلب افراد در بازار تجاری و صنایع گوناگون، آن را با نام دی متیل استامید یا نام اختصاری DMAC می‌شناسند. با توجه به ویژگی‌هایی که این ماده دارد، از آن در صنایع مختلفی همچون تولید الیاف، دارو و… به شکلی گسترده استفاده می‌شود. فرمول مولکولی N،N-دی متیل استامید، C₄H₉NO است و به واسطه پیوندهای بین مولکول‌های آن، یک حلال قطبی است و تمایل بالایی برای ترکیب شدن با آب دارد. DMAC در حالت پایدار، مایعی بی‌رنگ و شفاف با رایحه‌ای ملایم، شبیه به آمونیاک می‌باشد.

لازم است بدانید دی متیل استامید برای موجودات زنده و محیط زیست، دارای خطرات بهداشتی قابل توجهی است. همچنین از آنجایی که در دسته مواد شیمیایی سمی قرار دارد، می‌تواند برای افرادی که به صورت متداول با آن در ارتباط هستند، مضر باشد. در نتیجه هنگام کار با آن باید کلیه نکات ایمنی رعایت شود تا چشم، پوست، مجرای تنفس و… فردی که با آن در ارتباط است، آسیبی نبیند.

معرفی تخصصی این ترکیب آلی

ان و ان دی متیل استامید با نام‌های دیگری همچون استدی متیل آمید، دی متیل آمید استات، دی متیل استون آمید، دی متیل آمید اسید استیک و استیل دی متیل آمین نیز شناخته می‌شود.

این ماده عضوی از گروه استامیدها است که در آن هیدروژن‌های متصل به اتم کربن به ترتیب با دو گروه متیل جایگزین می‌شوند. دی متیل استامید به‌صورت مایع بی‌رنگ شفاف با بوی ضعیف شبیه آمونیاک ظاهر می‌شود و چگالی این ماده تقریباً برابر با آب است. DMAC  دارای بخارات سنگین‌تر از هوا است. حلالیت این ماده در آب بسیار زیاد است همچنین در الکل، اتر و اکثر حلال‌های ارگانیک حل می‌شود؛ اما حلالیت آن در هیدروکربن‌های آلیفاتیک بسیار کم است. به طور کلی از این ماده در صنایع گسترده‌ای استفاده می‌شود. یکی از کاربردهای حائز اهمیت این ماده استفاده از آن به عنوان حلال پلیمرها در صنایع بسیاری می‌باشد.

درباره نحوه تولید و فرمولاسیون این ماده

دی متیل استامید یکی از ماده‌های موجود در گروه واکنشی آمیدها و ایمیدها می‌باشد که به دلیل کاربرد گسترده‌ای که در صنعت دارد، به طور سالیانه در ایالات متحده بین 10000000 پوند الی 50000000 تولید می‌شود.

فرمول شیمیایی DMAC، CH₃CON(CH₃)₂ است و در ساختار آن 4 اتم کربن، 9 اتم هیدروژن، 1 اتم نیتروژن و 1 اتم اکسیژن وجود دارد.

این ماده با استفاده از روش‌های مختلفی تولید می‌شود. ترکیب دی متیل آمین با استیک اسید یا استیک انیدرید، از جمله شیوه‌های تولید این ماده هستند. البته یکی از رایج‌ترین شیوه‌های تولید N،N-دی متیل استامید، واکنش مداوم متیل استات (MeOAc) با دی متیل آمین (DMA) در حضور یک کاتالیزور قلیایی می‌باشد. مشخصه واکنش این مواد با یکدیگر برای تولید DMAC این است که هر مول از متیل استات به عنوان یک محلول متانولی با 0.0002 تا 0.09 مول کاتالیروز مخلوط می‌شود. علاوه بر این، چنین واکنشی در دمایی بین 90 تا 140 درجه سانتی‌گراد و فشار مطلق 10 تا 30 بار، انجام می‌گردد.

کاربرد DMAC در صنایع مختلف

ان و ان دی متیل استامید دارای ویژگی‌هایی است که باعث شده از آن به شکلی گسترده در صنایع مختلف استفاده شود. به طور کلی این ماده، در برخی صنایع به عنوان ماده اولیه و در برخی دیگر به عنوان یک حلال خوب یا واسطه ویژه، کاربرد دارد.

همانطور که پیش‌تر گفتیم، DMAC یک حلال دو قطبی است. در نتیجه، قدرت حل بالای این ماده، باعث می‌شود تا به راحتی با پلیمرهایی که وزن مولکولی بالایی دارند ترکیب شود. علاوه بر این، برخورداری از نقطه جوشی برابر با 329 تا 331 درجه فارنهایت در 760 میلی‌متر جیوه باعث می‌شود تا N،N-دی متیل استامید اجازه دهد تا واکنش‌ها در حد زیاد بدون نیاز به فشار انجام شوند. چنین ویژگی‌هایی در کنار غیر پروتیک بودن این ماده باعث شده تا صنعت کشاوری برای تولید محصولاتی همچون کودها، آفت‌کش‌ها و…، صنعت تولید دارو از این ماده برای تولید داروهایی همچون آنتی بیوتیک‌ها و… استفاده کنند.

یکی از صنایعی که به واسطه قدرت حلالیت بالا از این ماده به شکلی گسترده استفاده می‌کند، صنعت نساجی است. در این صنعت از DMAC برای تولید الیاف مصنوعی، الیاف الاستین و… که برای تولید پوشاکی همچون مایو، جوراب، لباس بچه، لباس‌های محافظ نظیر دستکش، پارچه‌های فایبر گلاس و… مورد استفاده قرار می‌گیرند، استفاده می شود.

صنعت تولید پوشش‌ها، از دیگر صنایعی است که دی متیل استامید در آن به میزان بالایی استفاده می‌شود. میزان مصرف این ماده در صنعت پوشش‌های صنعتی به قدری است که در اتحادیه اروپا حدود 3 تا 5 درصد تولید کل این ماده متعلق به این صنعت می‌باشد. در این صنعت از دی متیل استامید برای تولید سیم برق، عایق و… استفاده می‌شود.

سایر کاربرد‌های صنعتی این ماده

• پاکننده رنگ‌ها
• تولید رزین‌های پلی آمیدی برای تولید فیلم
• پتروشیمی
• تولید غشاهای دیالیز
• آزمایشگاه
• تولید رنگ، بتونه و…
• چسب و درزگیر
• تولید مواد محافظ و ضد خش
• و….

نحوه حمل‌ و نقل و نگهداری این حلال آلی

ان و ان دی متیل استامید، ماده شیمیایی اشتعال پذیر با نقطه جوش 329 تا 331 درجه فارنهایت در 760 میلی‌متر جیوه و نقطه اشتعال 151 درجه فارنهایت است که هنگام حمل و نقل و نگهداری آن باید نکات ایمنی را رعایت کنید. چرا که در صورت عدم رعایت این نکات امکان آتش گرفتن و منفجر شدن این ماده وجود دارد. مهم‌ترین نکته‌ای که هنگام حمل و نگهداری DMAC باید به آن توجه کنید این است که از هر گونه جرقه و حرارت آن را دور نگه دارید.

اکسیزان برای حمل و نقل این ماده شیمیایی که در دسته مواد شیمیایی خطرناک طبقه‌بندی می‌شود، از کامیون‌های حمل مخصوص مواد شیمیایی استفاده می‌کند. همچنین از آنجایی که مهم است دی متیل استامید از اکسیدان‌های قوی و مواد ناسازگار دور بماند، آن را در بشکه‌هایی با درب محکم و پلمپ شده به شما تحویل می‌دهد.

اگر به برچسب‌های موجود بر روی بشکه‌های حاوی این ماده دقت کنید، دو برچسب خطر سلامت و تحریک کننده را مشاهده می‌کنید. وجود چنین برچسب‌هایی به معنی این است که دی متیل استامید می‌تواند برای سلامت انسان مضر باشد. از این رو نباید آن را در طبیعت رها کنید. همچنین هنگام کار با آن باید کلیه نکات ایمنی را رعایت نمایید و از برخورد آن با پوست، چشم و… جلوگیری کنید.

برای نگهداری این ماده نیز، بهتر است مکانی خشک با تهویه مناسب را انتخاب فرمایید. همچنین بشکه‌های حاوی این ماده را به دور از نور مستیم خورشید نگهداری کنید و هرگز نگذارید این ماده با اکسیدان‌های قوی و مواد ناسازگار برخورد داشته باشد.

نکات مربوط به حفظ ایمنی در برابر ان و ان دی متیل استامید

بر اساس طبقه‌بندی GHS این ماده از جمله مواد شیمیایی خطرناک و سمی است که می‌تواند برای موجود زنده مسمویت حاد ایجاد کند. به طور کلی این ماده در حالت مایع می‌تواند موجب تحریک خفیف یا حاد چشم، پوست، مجرای تنفس و… شود. همچنین بلع آن می‌تواند در فرد افسردگی، بی‌حالی، گیجی و بی‌حسی، توهمات بینایی و شنوایی، تحریف‌های اداراکی و هذیان ایجاد کند یا عملکرد اعضای داخلی بدن همچون کبد، سیستم تولید مثل و… را دچار اختلال کند و حتی بر رشد جنین تاثیر بگذارد. در نتیجه هر فردی که به نحوی با این ماده سر و کار دارد، باید کلیه نکات ایمنی مربوط به DMAC را بداند تا بتواند از خود در برابر آسیب‌های این ماده، محافظت کند.

نکات ایمنی مربوط به چشم

این ترکیب شیمیایی اگر با چشم شما برخورد کند می‌تواند موجب تحریک، سوزش، التهاب، قرمزی و حتی آسیب به قرنیه شود. اگر با این ماده سر و کار دارید، برای محافظت از چشمان خود از عینک‌های محافظ آزمایشگاهی استفاده کنید. اگر به هر علتی این ماده شیمیایی وارد چشم شما شد، ابتدا چشم‌ها را از لحاظ وجود لنزهای بینایی بررسی کنید و در صورت وجود لنز با احتیاط آن را جدا کنید. سپس چشم‌ها را با دقت تمام و آرامش با آب یا محلول نرمال سالین شستشو دهید. هنگام شستشو پلک‌ها را باز و بسته کنید. طوری که آب در تمام بخش‌های چشم شما بچرخد و آلودگی را تا حد امکان پاک کند. در آخر برای معاینه و استفاده از اقدامات پزشکی به بیمارستان مراجعه کنید.

نکته‌های مهم ایمنی در خصوص پوست

این ترکیب آلی اگر با پوست برخورد کند می‌تواند جذب شود و منجر به ایجاد سوزش، التهاب و قرمزی گردد. در نتیجه هنگام کار با این ماده از دستکش‌های پلاستیکی و لباس‌های مخصوص استفاده کنید تا دچار مشکل نشوید. اگر این ماده با پوست شما تماس پیدا کرد، ابتدا دقت کنید که اگر لباستان به این ماده آغشته شده باشد، باید لباس آلوده را از پوستتان جدا کنید. سپس با آب و صابون فراوان به‌ آرامی محل تماس را بشویید. در صورت داشتن التهاب، خارش و سوزش در محل تماس با ماده، به پزشک مراجعه کنید.

نکات ایمنی مربوط به تنفس

تنفس طولانی مدت این ماده و بخارات سمی آن می‌تواند موجب آسیب شدید به دستگاه تنفسی شما شود. پس بهتر است هنگام کار با DMAC از ماسک‌های محافظتی و تنفسی استفاده کنید. اگر زمان زیادی را در معرض تنفس این ماده قرار گرفتید، ابتدا محل آلوده را ترک کند و به فضایی با هوای آزاد بروید. در صورت ابتلا به نفس تنگی حتماً باید فردی به شما تنفس مصنوعی بدهد تا از حال نروید و دچار کمبود اکسیژن نشوید. در صورت داشتن خس‌خس سینه، سرفه و سوزش در دهان یا گلو حتماً به پزشک مراجعه کنید و از مراقبت‌های پزشکی بهره ببرید.

نکته‌های مهم ایمنی در خصوص بلع

این ماده نباید از راه دهان وارد بدن شما شود؛ زیرا به سیستم گوارشی آسیب می‌زند. همچنین عواقب مخرب زیادی را به همراه دارد. برای جلوگیری از ورود این ماده به بدن هنگام کار چیزی ننوشید، غذا نخورید و سیگار نکشید. اگر به هر شکلی این ماده را بلعیدید، در صورتی که هوشیار بودید ابتدا دهان خود را بشویید سپس دو لیوان آب بخورید. این کار را برای کم کردن غلظت ماده شیمیایی در بدن خود انجام می‌دهیم. به هیچ وجه احساس استفراغ را به خود القا نکنید؛ زیرا این ماده سمی است و در صورت برگشت می‌تواند آسیب بیشتری به اعضای داخلی بدن شما برساند.

اگر فرد قربانی دچار تشنج شده بود به ‌هیچ ‌وجه به او چیزی از راه دهان ندهید و از باز بودن مجرای تنفسی او اطمینان حاصل کنید. در این حالت مصدوم را به پهلو در حالی‌ که سرش پایین‌تر از بدن او قرار دارد، بخوابانید. بلافاصله او را به بیمارستان انتقال دهید تا پزشک او را معاینه و درمان کند.

نکات مربوط به اطفای حریق

این ماده نقطه اشتعال بسیار پایینی دارد پس در اثر حرارت و شعله می‌تواند موجب احتراق شود. استفاده از اسپری آب هنگام مهار آتشی که این ماده در آن دخیل است، چندان مفید نیست. برای مهار آتش در صورتی که شعله کوچک باشد، بهتر است از مواد شیمیایی خشک، کربن دی اکسید، اسپری آب یا فوم معمول استفاده کنید. اما در صورتی که آتش بزرگ باشد، برای خاموش کردن آن توصیه می‌شود از اسپری آب، مه یا فوم معمولی کمک بگیرید. البته در صورتی که آتش سوزی بیش از حد عظیم باشد برای خاموش کردنش لازم است از دستگاه‌های جریان اصلی بدون سرنشین یا نازل‌های مانیتور استفاده نمایید.

در صورت آتش‌سوزی اگر ظرف آسیب‌ندیده‌ای وجود داشت آن را از اطراف آتش دور کنید. همچین اگر متوجه شدید که حریق به وجود آمده بسیار بزرگ‌تر از آن است که بتوانید خاموشش کنید، باید سریعا از تانک‌های غرق شده در آتش دور شوید و منطقه را ترک کنید.

نکته‌های مهم ایمنی در خصوص دفع

از آنجا که این ماده توانایی حل‌شدن زیادی در آب دارد برای محیط زیست مضر محسوب می‌شود. در نتیجه برای دفع آن باید طبق ضوابط عمل کنیم تا موجب آسیب به محیط زیست و موجودات زنده نشوید. بهتر است برای دفع این ماده از زباله سوز شیمیایی دارای اسکرابر یا پس سوز استفاده کنید. زیرا اگر این ماده به خاک یا آب‌های زیرزمینی راه پیدا کند می‌تواند طبیعت را مسموم کند و باعث مرگ بسیاری از حیوانات و آبزیان شود.

برای دفع اصولی این ماده حتی می‌توانید با یک مجموعه که فعالیت آن سوزاندن زباله‌های شیمیایی است، همکاری کنید تا از ایجاد این‌گونه مشکلات جلوگیری شود.