دی اتیلن گلیکول مونو اتیل اتر (Diethylene glycol monoethyl ether)

معرفی اجمالی دی اتیلن گلیکول مونو اتیل اتر (Diethylene glycol monoethyl ether)

دی اتیلن گلیکول مونو اتیل اتر با فرمول مولکولی C₆H₁₄O_3، مایعی بی‌­رنگ و کمی چسبناک، با رایحه‌ای ملایم و مطبوع است که دارای طعمی تلخ می­‌باشد. این ماده با نام اختصاری DEGMEE نیز شناخته می­‌شود. البته در مقالات و سایت­‌های معتبر جهانی این ماده بیشتر با کد شناسایی (Cas Number) 111-90-0 شناخته می­‌شود. سازمان آیوپاک یا اتحادیه بین‌المللی شیمی محض و کاربردی نیز این ماده را ۲-(۲-اتوکسی اتوکسی)اتانول نام‌­گذاری کرده است. DEGMEE با توجه به خواص فیزیکی و شیمیایی که از آن برخوردار می‌باشد، به عنوان ماده اولیه در صنایعی همچون حلال‌­ها، پلاستیک­‌ها، روغن­‌ها و… کاربردی تأثیرگذار دارد. این ماده دارای انحلال پذیری بالایی با آب و حلال­‌های قطبی می‌­باشد. DEGMEE همچنین در حلال­‌های اتانول، اتیل اتر، بنزن، اتر، پیریدین و کلروفرم بسیار محلول است.

به طور کلی، این ماده به جز موارد خاص دارای ضررهای زیادی برای سلامتی انسان نمی­‌باشد. این موارد خاص شامل بلع و برخورد این ماده با نقاط خاص بدن مانند چشم می‌­شود. لازم است بدانید که DEGMEE، ماده‌ای قابل اشتعال است. به طوری که اگر در دمای بالا قرار بگیرد خود به خود مشتعل می­‌شود. در نتیجه برای نگهداری از این ماده و هنگام کار با آن، باید توجه ویژه‌ای به دمای محیط داشته باشید.

معرفی تخصصی DEGMEE

این ماده در سایت­‌ها و ژورنال­‌های معتبر با نام­‌های دیگری نیز شناخته می‌­شود. اتیل دی گلیکول، کاربیتول، ترانسکتول، اتوکسی دی گلیکول، اتیل کاربیتول، دیوکسیتول و اتیل دیگول نمونه‌­هایی از نام­‌های این محصول هستند. البته از میان این نام‌­ها، اتیل دی گلیکول نامی است که بیشترین کاربرد را دارد.

DEGMEE با وزن مولکولی ۱۳۴.۱۷ کمی متراکم‌تر از آب است و رطوبت و آب را به خوبی جذب می‌کند. از این رو در دسته هیگروسکوپیک‌های نسبتا قوی قرار می‌گیرد. (خوب است بدانید، به ماده‌ای که رطوبت و آب را جذب می­‌کند، هیگروسکوپیک می‌­گویند.) به طور کلی حلالیت بالای اتیل دی گلیکول سبب شده است که این ماده در حوزه مصارف صنعتی و تجاری به محبوبیت قابل توجهی دست پیدا کند. به همین علت کاربرد اصلی DEGMEE در صنعت حلال­‌ها می­‌باشد. دی اتیلن گلیکول مونو اتیل اتر در ساخت روغن ترمز نیز دارای کاربردی کلیدی می‌باشد.

درباره نحوه­ تولید و فرمولاسیون اتیل دی گلیکول

در واقع، DEGMEE ماده‌­ای از گروه واکنشی الکل­‌ها و پلی اول­‌ها است. فرمول شیمیایی اتیل دی گلیکول، CH₃CH₂OCH₂CH₂OCH₂CH₂OH می‌­باشد و همانطور که در تصویر مشاهده می­‌کنید ساختار مولکولی اتیل دی گلیکول مانند یک شاخه بلند است.

DEGMEE در ساختار خود، دارای 3 اتم اکسیژن و 6 اتم کربن است و جز مولکول‌های سنگین حساب می­‌شود. در ساختار این مولکولی یک گروه عاملی هیدروکسیل (OH) وجود دارد. وجود گروه عاملی هیدروکسیل سبب می‌­شود گشتاور دو قطبی این حلال بالا باشد. به عبارتی به علت گشتاور بالا است که اتیل دی گلیکول در آب و حلال‌­های قطبی قابل انحلال است. این مولکول دارای یک پیوند کووالانسی، یک اتم اهداکننده پیوند هیدروژنی و 3 اتم گیرنده پیوند هیدروژنی می­‌باشد.

به طور کلی اتیل دی گلیکول، یک الکل اولیه است که با یک گروه 2-اتوکسی اتوکسی در موقعیت 2 جایگزین اتانول شده است. مونو اترهای اتیلن گلیکول معمولاً از واکنش اکسید اتیلن با الکل تولید می­‌شود. DEGMEE می‌تواند از واکنش میان اتیلن اکساید و 2-اتوکسی اتانول در حضور گاز SO₂ تولید شود. راه­‌های دیگری نیز برای تولید اتیل دی گلیکول وجود دارد.

کاربرد دی اتیلن گلیکول مونو اتیل اتر در صنایع مختلف

همانطور که تا الان متوجه شدید، اتیل دی گلیکول، یک حلال آلی و بسیار پرکاربرد می‌­باشد که در صنایع مختلف کاربرد گسترده‌ای دارد. یکی از صنایعی که این ماده در آن کاربردی کلیدی دارد و کمی پیش‌تر نیز به آن اشاره کردیم، صنعت تولید روغن ترمز است. در واقع کمی چسبناک بودن این ماده سبب شده است که در این ساز و کار نقش روان­ کننده داشته باشد. به عبارتی، این ماده در روغن ترمز هیدرولیک به عنوان روان­ کننده استفاده می­‌شود.

این ترکیب نه تنها به عنوان یک حلال آلی در صنایع مختلف به کار می‌رود، بلکه به عنوان یک واسطه شیمیایی برای سنتز بسیاری از ترکیبات آلی نیز استفاده می‌شود. به طور مثال، DEGMEE به عنوان یک واسطه شیمیایی برای ساخت ۲-(۲- اتوکسی اتوکسی) اتیل اکریلات کاربرد دارد.

سایر کاربردهای صنعتی DEGMEE

• حلال در ساخت نیتروسلولوز و رزین
• ماده بی‌اثر در ساخت محصولات آفت‌کش
• ساخت لوازم آرایشی و بهداشتی
• پردازش عکس و رنگ
• به عنوان حلال در پوشش‌های حفاظتی
• و…

نحوه حمل و نقل و نگهداری اتیل دی گلیکول

DEGMEE باید در مکانی خشک، خنک، بدون شعله مستقیم و با تهویه‌ مناسب نگهداری شود. این ماده در صورت تماس با مواد فعال مانند اکسیدکننده­‌های قوی، واکنش شدید  نشان می­دهد. به همین علت باید از این مواد به ­دور باشد. یکی از خاصیت‌های مهم این ترکیب شیمیایی خاصیت هیگروسکوپی آن است. این خاصیت به این معنا است که این ماده جاذب آب است. به علت اینکه DEGMEE جاذب بسیار قوی آب است، از بسته بودن درب ظروف اطمینان حاصل کنید. علاوه بر تمام این مواد، لازم است توجه داشته باشید که نقطه جوش این ماده برابر با 396 درجه فارنهایت می‌­باشد و نقطه جوش بالای DEGMEE، سبب شده است که فراریت آن به شدت کاهش یابد.

دی اتیلن گلیکول مونو اتیل اتر، می‌تواند از طریق خطوط جاده­ای، هوایی، آبی و ریلی حمل می‌گردد تا به دست مصرف کننده برسد. در واقع برای حمل و نقل، بشکه‌­های حاوی این ماده درون کانتینرهایی با تهویه مناسب قرار می­‌گیرند. به علت واکنش این ماده با رطوبت هوا، درون این بشکه‌­ها گاز بی­‌اثر قرار می‌­دهند و آن‌­ها را مهروموم می­‌کنند. بر روی بشکه‌ها و ظروف نگهداری DEGMEE، دو برچسب ایمنی نیز درج می‌­شود. این برچسب­‌ها شامل تحریک‌­کننده و سمی حاد می‌­باشند.

در نظر داشته باشید که نقطه اشتعال این ماده نیز برابر با ۲۰۵ درجه فارنهایت است. از آنجا که نقطه اشتعال این ماده، پایین می‌­باشد، باید هنگام حمل و نقل به شدت از افزایش دمای کانتینر حمل این ماده جلوگیری کرد.

نکات مربوط به حفظ ایمنی در برابر DEGMEE

طبق دسته بندی NFPA، اتیل دی گلیکول دارای تعدادی خطر ایمنی می‌­باشد. به عبارتی، این ماده ممکن است اثرات جبران ناپذیری بر سلامتی انسان بگذارد. DEGMEE فقط زمانی مشتعل می‌­شود که تحت شعله مستقیم باشد یا دمای محیط افزایش یابد. این ماده در دمای معمول محیط، بخارات سمی از خود ساتع نمی­‌کند. اما وقتی دمای این مایع بیش­تر شود، بخارات سمی از خود تولید می­‌کند.

همان‌طور که اشاره کردیم، این ماده برای نقاط حساس بدن، ماده‌ای محرک محسوب می‌شود. این یعنی، در صورت برخورد این ماده با چشم یا لایه مخاطی بدن، این اعضا دچار تحریک و سوزش می‌­شوند. اگر به صورت بلند مدت در معرض این ماده قرار بگیرید، سلامتی شما دچار خطر جدی می‌­شود. متخصصان این زمینه به وسیله آزمایش‌­های حیوانی یافتند که این ماده باعث آسیب به کبد، کلیه، گلبول­‌های قرمز و سیستم تولید مثل می‌­گردد.

به منظور جلوگیری از آسیب‌هایی که این ماده می‌تواند به شما وارد کند، گام نخست این است که در حین کار با دی اتیلن گلیکول مونو اتیل اتر، موارد ایمنی رعایت شوند. با رعایت این موارد، بدون شک احتمال آلودگی شما بسیار کم می­‌شود.

برای پیشگیری از برخورد این ماده با چشم، توصیه می‌شود از عینک­‌های ایمنی مخصوص استفاده کنید. همچنین بهتر است برای آلوده نشدن پوست، دستکش و لباس‌­های تمام محافظ استفاده بپوشید. استفاده از ماسک تنفسی نیز موجب حفظ ایمنی شش‌­های شما می‌­شود. همچنین بهتر است در محیط کار با DEGMEE، از خوردن و آشامیدن پرهیز کنید.

نکات ایمنی مربوط به چشم

در صورت برخورد مایع یا بخارات DEGMEE با چشم، ابتدا قربانی را از لحاظ داشتن لنزهای تماسی بررسی کنید. در صورت وجود لنز آن­‌ها را از چشم وی خارج کنید. سپس سریعاً چشمان قربانی را به مدت 30 دقیقه با آب یا محلول نرمال سالین بشویید. هم‌زمان با شستشو با مرکز کنترل مسمومیت تماس گرفته و توصیه­‌های لازم را دریافت کنید. به هیچ عنوان بدون دستور پزشک از قطره به عنوان درمان چشم استفاده نکنید. حتی اگر قربانی در چشمان خود احساس سوزش نکرد، بلافاصله پس از شستشوی چشم، وی را به نزدیک‌­ترین بیمارستان منطقه منتقل کنید.

نکته‌های مهم ایمنی در خصوص پوست

پس از برخورد اتیل دی گلیکول با پوست، فوراً محل آلودگی را با آب فراوان و صابون بشویید. در صورتی که این ماده به لباس قربانی سرایت کرده بود، آن را از بدن وی خارج کنید. بعد از اتمام شستشو، اگر علائمی مانند قرمزی یا سوزش در قربانی مشاهده شد، وی را به بیمارستان منتقل نمایید.

نکات ایمنی مربوط به تنفس

پس از استنشاق دی اتیلن گلیکول مونو اتیل اتر، فوراً منطقه آلوده را ترک کنید. به مکانی با هوای تازه بروید و نفس عمیق بکشید. اگر قربانی دچار تحریک قفسه سینه، سرفه یا خس­ خس سینه شده است، با اورژانس تماس بگیرید و این مورد را گزارش دهید. اگر پس از چند دقیقه درد و سوزش در ناحیه قفسه سینه رفع نشد، سریعاً قربانی را به بیمارستان منتقل کنید.

نکته‌های مهم ایمنی در خصوص بلع

بعد از بلع اتیل دی گلیکول توسط قربانی، بهتر است از استفراغ وی جلوگیری کنید. استفراغ باعث می‌­شود مکانیزم سیستم تنفسی توسط این ماده مختل شود. اگر قربانی هوشیار است، برای رقیق کردن DEGMEE در معده وی، به او دو لیوان آب بدهید. سپس وی را به بیمارستان منتقل کنید. اگر قربانی بی­هوش یا در حال تشنج است، هیچ چیزی از طریق دهان به وی ندهید. قربانی را به پهلو بخوابانید، مجرای تنفسی وی را باز بگذارید و سرش را کمی پایین‌­تر از سطح بدن قرار دهید. سپس سریعاً وی را به بیمارستان منتقل نمایید.

نکات مربوط به اطفای حریق

در صورت آتش­ گرفتن DEGMEE، بهتر است به وسیله آب آتش را خاموش نکنیم. مواد توصیه شده برای اطفای حریق این ماده فوم­‌های الکلی، مواد شیمیایی خشک و دی اکسید کربن هستند.

نکته‌های مهم ایمنی در خصوص دفع

روش توصیه شده در مورد دفع اتیل دی گلیکول، سوزاندن آن می­‌باشد. برای دفع، این ماده در کوره‌­های مخصوص دفع در دمای بسیار بالا سوزانده می­‌شود. این کوره‌­ها باید به اسکرابر مجهز باشند. چرا که اسکرابر دارای کاتالیزورهایی است که بخارات سمی حاصل از سوختن را کاتالیز می‌­کند و نمی‌گذارد که بخارات سمی حاصل از سوزاندن این ماده وارد محیط شوند.