دی پروپیلن گلیکول مونو بوتیل اتر (DPBM)

معرفی اجمالی دی پروپیلن گلیکول مونو بوتیل اتر (Dipropylene glycol mono butyl ether)

یکی از مهم‌ترین حلال‌های صنعتی مورد استفاده در ساخت و پردازش محصولات مختلف، دی پروپیلن گلیکول مونو بوتیل اتر نام دارد. این حلال، ماده آلی شفاف و بی‌رنگ با بویی بسیار ملایم است. از این ماده به دلیل سمیت کم نسبت به سایر محصولات مشابه، عمدتاً به عنوان حلال برای ساخت بسیاری از محصولات استفاده می‌گردد.  از جمله این محصولات می‌توان به لوازم آرایشی، جوهر چاپ، رنگ‌ها و پوشش‌ها اشاره کرد. در کنار سمیت ناچیز، این ماده دارای حلالیت بالا برای روغن‌ها و چربی‌ها می‌باشد. بنابراین در صنعت، آن را به عنوان یک عامل تمیز‌کننده و حذف‌کننده‌ی گریس از فلزات نیز می‌شناسند. این حلال صنعتی با شماره شناسایی 2-28-29911 و با نام آیوپاک ۱-(۱-بوتکسی پروپان-۲-یلوکسی)پروپان-۲-ال در بازار‌های جهانی خرید و فروش می‌شود. همچنین نام اختصاری DPBM، برای معرفی راحت‌تر این محصول در بین سایر نام‌های آن، پر‌کاربردتر است.

DPBM می‌تواند، باعث تحریک خفیف پوست، چشم و دستگاه تنفسی گردد. هر چند شدت آسیب وارد شده به این اندام‌ها، به مقدار و مدت زمان تماس با این محلول بستگی دارد. برای جلوگیری از خطرات احتمالی باید افراد هنگام کار با این حلال، لباس‌های حفاظتی مناسب بپوشند. به‌ کار بردن ماسک و عینک نیز هنگام کار با این ماده الزامی است.

معرفی تخصصی این ترکیب آلی

این حلال در ساخت و پردازش محصولاتی مانند پوشش‌دهنده‌ها، ضد‌یخ‌ها، ضدعفونی‌کننده‌ها، آفت‌کش‌ها، روان‌کننده‌ها و… کاربرد فراوانی دارد. همچنین به دلیل وجود خصوصیاتی مانند نقطه اشتعال بالا، تبخیر آهسته و کشش سطحی کم، همراه با حلالیت کامل در آب، عمدتاً در ساخت پوشش‌های محلول آمینی و پوشش‌های مبتنی بر آب استفاده می‌گردد. دی پروپیلن گلیکول مونو بوتیل اتر دارای نام‌های مترادف بسیاری است. از جمله مهم‌ترین این نام‌ها، می‌توان به بوتوکسی پولی پروپیلن گلایکول، ۱-(۲-بوتوکسی-۱-متیل اتوکسی)پروپان-۲-اول، دی پروپیلن گلیکول بوتوکسی اتر و… اشاره کرد. این ماده قابل اشتعال است و قادر به جذب رطوبت موجود در هوا می‌باشد. تحقیقات نشان دادند که این ماده، دارای خاصیت ضد باکتریایی نیز می‌باشد. بنابراین به عنوان یک محلول ضدعفونی‌کننده نیز مصرف می‌گردد.

عمده‌ترین کاربرد این ماده، استفاده از آن به عنوان یک حلال آلی، برای بسیاری از رزین‌های پوششی است. این حلال آلی دارای سمیت ناچیزی است. طبق استاندارد‌های FDA می‌توان از آن به عنوان افزودنی‌های غیر مستقیم غذایی استفاده کرد.

درباره نحوه تولید و فورمولاسیون این ماده

این حلال عضوی از خانواده‌ی گلایکول‌ها است. DPBM با فرمول مولکولی C₁₀H₂₂O₃ دارای ۱۰ اتم کربن به همراه ۲۲ اتم هیدروژن و ۳ اتم اکسیژن است. وجود گرو‌ه‌های عاملی اتر و الکل در این ترکیب، موجب حلالیت بالا آن در آب و بسیاری از حلال‌های آلی می‌شود. این ماده از واکنش پروپیلن اکسید با فرمول مولکولی C₃H₆O به همراه بوتانول با فرمول مولکولی C₄H₁₀O تولید می‌گردد.

کاربرد دی پروپیلن گلیکول مونو بوتیل اتر در صنایع مختلف

همانطور که گفتیم این ماده از جمله پرکاربردترین حلال‌های آبی به شمار می‌آید. این محصول از خانواده گلیکول اتر‌ها مشتق می‌شود. به دلیل خواص منحصر به فرد در کنار قیمت مقرون به صرفه در بسیاری از محصولات خانگی و صنعتی به کار می‌رود. تولید این ماده در جهان به مقدار ۲۰۰ تا ۵۰۰ تن در سال تخمین زده می‌شود که با توجه به نیاز روزافزون به این حلال، این رقم در حال افزایش است. ۷۵ درصد از این مقدار برای ساخت رنگ‌ها و پوشش‌ها به کار می‌رود و ۱۸ درصد نیز برای پاک‌کننده‌های فلزی و خانگی کاربرد دارد.

این حلال با پایداری شیمیایی بالا و سازگاری با انواع حلال‌ها قطبی و غیر قطبی به طور عمده برای ساخت رزین‌ها، روغن‌ها، ‌واکس‌ها، مواد رنگی و… مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین به عنوان یک حلال آلی با خواص سورفاکتانت در ساخت رزین‌های پوششی مانند رزین‌های آلکیدی، فنلی، ‌مالئیک، اپوکسی و نیتروسلولزی به کار می‌روند.

سایر کاربرد‌های صنعتی

• حلال مناسب برای آفت‌کش‌ها در صنعت کشاورزی
• واسط شیمیایی در بسیاری از واکنش‌ها
• ساخت پوشش‌ها
• حلال ‌رنگ‌ها در نساجی، ‌چرم و صنایع چوب
• حلال مناسب برای حذف چربی و روغن در پاک‌کننده‌های صنعتی و خانگی
• ماده‌ی اولیه در تولید پلاستی سایزر
• ماده‌ی اولیه در ساخت پلی استر‌های غیر اشباع
• حلال برای انواع رزین‌ها مانند رزین آلکیدی و نیتروسلولوز‌ها
• به عنوان ماده نگهدارنده‌ی رطوبت در محصولات آرایشی
• حلال کاهش‌دهنده‌ی ویسکوزیته در محصولات
• ساخت عطر و ادکلن
• همگن‌سازی مواد
• ساخت جوهر‌های چاپ تجاری
• حلال مورد استفاده در روغن ترمز
• و…

نحوه حمل و نقل و نگهداری این حلال آلی

بهترین مکان برای ذخیره سازی دی پروپیلن گلیکول مونو بوتیل اتر، مکانی با تهویه مناسب، خنک و بدون رطوبت می‌باشد. این ماده به دلیل قابلیت اشتعال بالا، باید به دور از هرگونه حرارت، جرقه، شعله‌ و سطوح داغ نگهداری شود. همچنین باید از این ماده در برابر نور مستقیم خورشید محافظت کنید. این محلول آلی با برخی مواد ناسازگار است. از جمله این مواد می‌توان به اکسیدکننده‌ها و اسید‌های قوی اشاره کرد که در بر خورد با این حلال، واکنشی انفجاری را ایجاد می‌کنند. نکته‌ی مهم دیگر در ذخیره‌سازی این ماده، استفاده از اقدامات پیشگیرانه، برای تخلیه بار الکتریکی ساکن است. این حلال می‌تواند بار استاتیکی را جمع‌آوری کند. این بار الکتریکی می‌تواند باعث ایجاد جرقه و ایجاد آتش گردد. بنابراین برای پیشگیری از آتش‌سوزی، باید تمامی تجهیزات هنگام کار با این حلال به زمین متصل باشند.

شرکت اکسیزان یکی از معتبرترین شرکت‌‌ها در زمینه تهیه و توزیع این ماده در ایران است. اکسیزان مجوز قانونی برای انتقال و ذخیره‌سازی این ماده را دارا می‌باشد. کارشناسان در این شرکت علاوه بر تهیه حلال مرغوب و باکیفیت از شرکای تجاری خود در خارج از ایران، همواره در تلاش‌ هستند از ایمن‌ترین و بهترین روش‌ها برای جابه‌جایی این ماده استفاده کنند.

نکات مربوط به حفظ ایمنی در برابر دی پروپیلن گلیکول مونو بوتیل اتر

همواره برای ورود یک ماده شیمیایی و تأثیر آن بر اندام‌های مختلف بدن راه‌های گوناگونی وجود دارد. این حلال آلی می‌تواند از طریق استنشاق، بلعیدن و تماس با پوست، جذب بدن گردد. اولین خطر ایجاد التهاب و سوزش در ناحیه آلوده است. در مواردی که تماس با این ماده به صورت مکرر و در مقادیر بالا باشد، علائم شدید می‌شوند. این علائم شامل سردرد، تهوع، استفراغ، افسردگی، درماتیت، قرمزی و تورم چشم‌ها می‌باشند. بهترین راه برای جلوگیری از این آسیب‌ها استفاده از لباس و پوشش‌های محافظتی است. همچنین جلوگیری از نشت با به کار گیری ظروف مناسب در کنار ذخیره‌سازی امن در مکان ایمن می‌تواند، بسیاری از خطرات را کاهش‌دهد.

نکات ایمنی مربوط به چشم

ابتدا لنز‌های تماسی را خارج کنید. چشم‌ها را آب فراوان شست‌وشو دهید. در هنگام استفاده از آب بهتر است چشم‌ها باز بسته شوند تا آب به درون چشم وارد گردد. از مصرف هرگونه دارو برای کاهش قرمزی جدا خودداری کنید. برای تکمیل درمان به پزشک مراجعه شود.

نکته‌های مهم ایمنی در خصوص پوست

یکی از راه‌های ورود این ماده به بدن و ایجاد تأثیرات مخرب برای اندام‌های مختلف، جذب آن از طریق تماس با پوست است. در صورت مجاورت این ماده، ابتدا لباس‌های آلوده را در آورید و در محلی به دور از مواد مشتعل قرار دهید. سپس با آب فراوان ناحیه را شستشو دهید. برای این کار می‌توانید از دوش‌های ایمنی موجود در محل کار استفاده کنید. این ماده می‌تواند باعث ایجاد سوزش و التهاب گردد. در صورتی که استفاده از آب نتواند التهاب را از بین ببرد، لازم است به پزشک مراجعه کنید.

نکات ایمنی مربوط به تنفس

استنشاق این ماده باعث ایجاد تهوع و استفراغ می‌شود. در صورت مشاهده‌ی این علائم نشت مواد را چک و سریعاً محل را ترک کنید. در فضای باز قرار گیرید. دم و بازدم‌های عمیق انجام دهید. مدتی در فضای باز بمانید و در صورت داشتن علايمی مانند سرگیجه، حالت تهوع، تنگی نفس و… به پزشک مراجعه کنید. اگر فرد در محل بیهوش است، ابتدا لباس و ماسک حفاظتی بپوشید. سپس اقدام به نجات  فرد کنید.

نکته‌های مهم ایمنی در خصوص بلع

فوراً با مرکز مسمومیت یا اورژانس تماس بگیرید. فرد هوشیار باید یک یا دو لیوان آب برای رقیق سازی این ماده بنوشد تا اثرات آن در بدن فرد کاهش یابد. همچنین دهان را شسته و از استفراغ جلوگیری کند. در صورتی که استفراغ خود به خود اتفاق افتد، سر‌ فرد باید پایین به سمت جلو قرار گیرد. این عملکرد احتمال آسپیراسیون این حلال و بخارات آن را به ریه‌ها کاهش‌ می‌دهد. در صورت بی‌هوشی یا تشنج قربانی از خوراندن هرگونه مایعاتی به فرد خودداری کنید. همچنین در نظر داشته باشید که برای جلوگیری از خفگی تا رسیدن به پزشک راه هوایی فرد مرتبا باید چک شود.

نکات مربوط به اطفای حریق

همانطور که اشاره کردیم، دی پروپیلن گلیکول مونو بوتیل اتر قابلیت اشتعال دارد. در هنگام سوختن نیز می‌تواند، گاز‌های تحریک‌کننده، خورنده و سمی را تولید کند. بنابراین استفاده از تجهیزات حفاظتی برای افراد و آتش‌نشان‌های حاضر در محل الزامی است. افراد باید از لباس محافظتی کامل و مجهز به دستگاه تنفسی استفاده کنند. همچنین در آتش سوزی‌ها برای مبارزه با آتش باید حداکثر فاصله‌ی ممکن را از منابع آتش حفظ کنند. استفاده از آب به تنهایی آتش را خاموش نمی‌کند. بنابراین وسایل اطفای حریق مناسب مانند فوم مقاوم به الکل، پودر شیمیایی خشک،‌ دی اکسید کربن و مه آب باید هم زمان مصرف گردد. در صورت نشت باید از ورود آن به فاضلاب‌ها و آب‌ها جلوگیری کرد. همچنین استفاده از اسپری آب می‌تواند، برای کاهش بخارات یا رانش ابر گاز‌های سمی، مؤثر باشد.

نکته‌های مهم ایمنی در خصوص دفع

سمیت پایین و زیست تخریب پذیری این حلال آلی در دفع آن مؤثر است. با این حال همانند سایر مواد شیمیایی، ورود کنترل نشده‌‌ی آن به محیط زیست، می‌تواند خطرات گوناگونی را ایجاد کند. به همین دلیل باید از نشت آن به داخل فاضلاب‌ها یا آب‌های جاری جلوگیری کرد. این حلال را با کمک سازمان‌های دفع زباله مواد شیمیایی می‌توان از بین برد. در صورت نشت در محیط، ابتدا مایع ریخته‌شده را جمع آوری و در ظرفی مهروموم کنید. برای حذف باقی مانده آن از شن و ماسه یا جاذب بی‌اثر کمک بگیرید.