ایزوبوتیل الکل (Isobutyl alcohol)

معرفی اجمالی ایزوبوتیل الکل (Isobutyl alcohol)

ایزوبوتیل الکل یا ایزوبوتانول، یک ترکیب آلی با فرمول مولکولی C₄H₁₀O است که با علامت اختصاری IBA یا i-BuOH نیز در بازار شناخته می‌شود. از لحاظ ظاهری، این ماده مایعی بی رنگ و شفاف با رایحه‌ای شیرین است که چگالی آن از آب کمتر می‌باشد. این ماده با Cas Number یا کد شناسایی 1-83-78، به خاطر ویژگی‌هایی که دارد، در صنایع بسیاری به عنوان حلال مورد استفاده قرار می‌گیرد. کشاورزی، از جمله صنایعی است که از این ماده به شکلی گسترده استفاده می‌کند.

اگر با این ماده سر و کار دارید، لازم است بدانید ایزوبوتیل الکل، قابل اشتعال است. در نتیجه باید از آن در محیطی مناسب نگهداری کنید. همچنین از آنجایی که این ماده در هر حالتی برای پوست، چشم، مجرای تنفسی و… مضر است، توصیه می‌شود هنگام کار با آن کلیه نکات ایمنی را رعایت نمایید.

معرفی تخصصی این ترکیب آلی

در بازار این ماده را با نام‌های متعددی می‌شناسند. اگر بخواهیم برای ایزوبوتانول چند مترادف بگوییم می‌توانیم به ایزوبوتیل الکل، 2-متیل-1-پروپانول، 2-متیل پروپیل الکل، ایزوپروپیل کاربینول و… اشاره کنیم. به طور کلی ایزوبوتیل الکل به خاطر حالت روغنی و حلالیت قابل توجهی که دارد، در بسیاری از صنایع استفاده می‌شود. در واقع این ماده با وزن مولکولی 74.12 و قابلیت اختلاط با موادی همچون تتراکلرید کربن، آب، سایر الکل‌ها و… در اغلب صنایع همچون هنر و صنایع دستی، محصولات شوینده و تمیز کننده و… به عنوان حلال به کار می‌رود. البته ایزوبوتانول تنها به عنوان حلال مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. به طور مثال، در صنایع غذایی زمانی که قصد دارند رایحه‌ای شیرین یا طعمی مانند سیب، کاکائو و… یا حتی زمانی که می‌خواهند کمی تلخی به طعم اضافه کنند، از این ماده به عنوان اسانس یا طعم دهنده استفاده می‌کنند.

یکی دیگر از ویژگی‌های مهمی که در خصوص این ماده باید بدانید، نقطه جوش و نقطه اشتعال این ماده است تا بتوانید از این ماده بهترین بهره را ببرید، همچنین بتوانید از خود در برابر این ماده محافظت کنید. ایزوبوتیل الکل دارای نقطه جوشی برابر با 225 درجه فارنهایت در 760 میلی‌متر جیوه و نقطه اشتعالی برابر با 82 درجه فارنهایت می‌باشد. این یعنی هنگام کار و زمانی که از این ماده در سوله یا انباری نگهداری می‌کنید، به دمای محیطی که این ماده در آن قرار دارد، توجه کنید. همچنین از مجاورت این ماده با عواملی که باعث اشتعال این ماده می‌شوند، جلوگیری کنید.

درباره نحوه تولید و فرمولاسیون ایزوبوتیل الکل

این ترکیب آلی دارای فرمول شیمیایی (CH₃)₂CHCH₂OH است. در واقع ایزوبوتانول، یک الکل ۴ کربنه است که دارای یک گروه عاملی هیدروکسی می‌باشد. درباره نحوه تولید این ماده، خوب است بدانید این ترکیب آلی به دو شیوه از تخمیر کربوهیدرات‌ها تولید می‌شود که یکی از آن‌ها از ایزوبوتیلن با احیای ایزوبوتیرآلدئید با آمالگام سدیم است و دیگری در حضور کاتالیزور با تخمیر ایزوبوتیرآلدئید. ایزوبوتانول تجاری معمولا از هیدروژناسیون ایزوبوتیل آلدهید در یک راکتور پیوسته بسته تولید می‌شود سپس با تقطیر پیوسته در یک ستون بسته خالص سازی می‌شود. بخش زیادی از ایزوبوتانول تولیدی در همان واحد به مواد دیگر تبدیل می‌شود و بقیه آن فروخته می‌شود.

فرمول واکنشی:

NAD ⁺ + ایزوبوتانول = NADH + 2–متیل پروپانال + H ⁺

کاربرد ایزوبوتیل الکل در صنایع مختلف

ایزوبوتانول یک عامل رسانا و قابلیت بازدارندگی از خوردگی دارد. همچنین از این ترکیب شیمیایی در صنعت سوخت به شکلی گسترده استفاده می‌شود. از کاربردهای دیگر ابن الکل می‌توان به افزودنی‌های رنگ، افزودنی‌های پوششی اشاره کرد. این ترکیب شیمیایی خاصیت درزگیری دارد و حلال و سورفکتانت است. ایزوبوتانول همچنین یک عامل مرطوب کننده غیر آبی نیز محسوب می‌شود. با توجه به چنین ویژگی‌هایی ایزوبوتیل الکل، به عنوان بک ماده اولیه در تولید چسب هایی مانند میله‌های چسب، چسب‌های زرق و برق‌دار، چسب‌های مناسب پارچه، چسب‌های مناسب ساخت صنایع دستی و… به کار می‌رود.

سایر کاربردهای این ماده در صنایع

• اسپری‌های شابلون
• پایه‌های اسپری
• پوشش‌های شلاک
• مواد شوینده شیشه
• کفپوش، کاشی، سینک و…
• عایق سازی
• و…

نکته‌های مربوط به حفظ ایمنی ماده

این ماده شیمیایی دارای خطراتی است که می‌تواند سلامت ما را به خطر بندازد. از این رو شما باید هنگام کار با ایزوبوتیل الکل از چشم، پوست، مجاری تنفس و… خود محافظت کنید تا دچار حساسیت و آسیب نشوید. علاوه بر این لازم است توجه داشته باشید که این ماده، الکلی است که پتانسیل آتش سوزی بالایی دارد. از این رو با توجه به نقطه اشتعال این ماده باید از قرار گرفتن آن در مجاورت حرارت، شعله، جرقه و حتی سطوح داغ، خودداری کنید.

نکات ایمنی مربوط به چشم

اگر این ماده وارد چشم شود، ابتدا باید چشم‌های مصدوم را بررسی کنید تا در صورت وجود لنزهای تماسی آن را بردارید. سپس چشمان فرد آسیب دیده را با آب یا محلول نرمال سالین به مدت 20 الی 30 دقیقه بشویید و همزمان با بیمارستان یا مرکز کنترل مسمومیت تماس بگیرید. بدون دستور پزشک، هیچ گونه پماد، روغن یا دارویی را نباید در چشم فرد مصدوم قرار داد. پس از شستشوی چشم حتی اگر هیچ علامتی (مانند قرمزی یا تحریک) ایجاد نشد فرد مصدوم را فورا به بیمارستان منتقل کنید.

نکته‌های ایمنی مربوط به پوست

بلافاصله پوست فرد آسیب دیده را با آب بشویید و درعین حال تمام لباس‌های آلوده را از تن وی جدا کنید. تمام نواحی آسیب دیده پوست را با آب و صابون به آرامی بشویید. اگر علائمی مانند قرمزی یا سوزش ایجاد شد، فوراً با پزشک تماس بگیرید و آماده باشید تا فرد را برای درمان به بیمارستان منتقل کنید.

نکات ایمنی مربوط به تنفس

منطقه آلوده شده را به سرعت ترک کنید. به فضای باز بروید و سعی کنید در هوای تازه نفس عمیق بکشید. اگر علائمی مانند خس خس سینه، سرفه، تنگی نفس یا سوزش در دهان، گلو یا قفسه سینه ایجاد شد سریعا با پزشک تماس بگیرید و برای انتقال فرد مصدوم به بیمارستان آماده باشید. در صورت امکان باید از دستگاه تنفس مستقل (SCBA) استفاده شود. اگر در دسترس نبود از سطح حفاظتی بیشتر یا برابر با توصیه شده در لباس محافظ استفاده کنید.

نکته‌های ایمنی در صورت بلع

مهم‌ترین کاری که باید انجام دهید، این است که استفراغ را القا نکنید. اگر فرد مصموم هوشیار است و تشنج نمی‌کند، 1 یا 2 لیوان آب به وی بدهید. این کار به رقیق سازی مواد شیمیایی، کمک بسیاری می‌کند. بعد از آن فوراً با بیمارستان یا مرکز کنترل مسمومیت تماس بگیرید. در صورت توصیه پزشک، آماده انتقال فرد به بیمارستان باشید. اگر فرد مصموم تشنج کرده است یا بیهوش شده، به فرد چیزی از راه دهان ندهید، از باز بودن مجرای تنفسی او اطمینان حاصل کنید و به پهلو بخوابانید و سر فرد را پایین تر از بدن قرار دهید.

نکات مربوط به اطفای حریق

همانطور که پیش‌تر گفتیم، این ماده قابلیت اشتعال بسیاری دارد و به راحتی در اثر حرارت، جرقه یا شعله، مشتعل می‌شود. در صورتی که ایزوبوتانول مشتعل شد، می‌توانید از اسپری آب، فوم مخصوص کنترل آتش، مواد شیمیایی خشک، کربن دی اکسید و… استفاده نمایید.

البته اگر آتش بزرگ بود، به حدی که نتوانستید آن را تحت کنترل درآورید، توصیه می‌شود تا حد امکان ظروف آسیب ندیده را از آتش جدا کنید و سپس تا جایی که می‌توانید از محل حادثه دوری کنید. اگر توانستید با سیلابی از آب پر فشار، آتش را خاموش نمایید.

نکته‌های مربوط به دفع ایزوبوتانول

به هنگام دفع باید فاضلاب ناشی از مهار آلاینده‌ها، تمیز کردن لباس، تجهیزات محافظ یا مکان‌های آلوده، از نظر غلظت مواد شیمیایی یا محصول تجزیه مورد ارزیابی قرار گیرند. چرا که مهم است غلظت آن‌ها حتما کمتر از معیارهای تخلیه یا دفع زیست محیطی قابل اجرا باشد.

به طور کلی از آنجایی که این ماده در دسته مواد شیمیایی خطرناک دسته بندی می‌شود، لازم است هنگام دفع آن از افراد متخصص کمک بگیرید. از این رو توصیه می‌کنیم اگر نسبت به چگونگی دفع ایزوبوتیل الکل اطلاعات کافی یا تجهیزات لازم را ندارید، در این زمینه با شرکت‌های دفع زباله شیمیایی همکاری کند.