دی اتیل فتالات (Diethyl phthalate)

 معرفی اجمالی دی اتیل فتالات (Diethyl phthalate)

فتالات‌ها گروهی از مواد شیمیایی پرکاربرد در صنایع مختلف به ویژه صنایع پلاستیک سازی هستند. یکی از مهم‌ترین اعضای این گروه، دی اتیل فتالات نام دارد. این حلال آلی با فرمول مولکولی C₁₂H₁₄O₄  همانند سایر اعضای فتالات‌ها، عمدتاً به عنوان یک نرم‌کننده مواد پلاستیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین این ماده در ساخت محصولات بسیاری نقش دارد. از جمله مهم‌ترین این محصولات، می‌توان به مواد آرایشی و بهداشتی، اسباب بازی‌ها، حشره‌کش‌ها، کف‌پوش‌ها، لوازم خانگی و… اشاره کرد. نام‌گذاری این ترکیب شیمیایی بر اساس سازمان آیوپاک به صورت دی اتیل بنزن-۱و۲-دی کربوکسیلات (diethyl benzene-1,2-dicarboxylate) است. همچنین شماره CAS این حلال شیمیایی ۲-۶۶-۸۴ می‌باشد که برای خرید و فروش این محصول، توجه به این شماره بسیار مورد اهمیت است.

این حلال آلی همانند سایر حلال‌ها در حالت پایدار به صورت مایع است. از دیگر ویژگی‌های ظاهری آن نیز می‌توان به بی‌رنگ و روشن بودن در کنار بوی بسیار ناچیز‌ اما معطر آن اشاره کرد. دی اتیل فتالات که با نام اختصاری DEP نیز خوانده می‌شود به صورت جزئی می‌تواند، یک محرک چشم، گلو و پوست باشد. بنابراین هنگام کار با آن رعایت نکات ایمنی باید مورد توجه قرار گیرد.

معرفی تخصصی این ترکیب آلی

هر ترکیب شیمیایی دارای نام‌های مترادف بسیاری است که برخی از آن‌ها در تجارت بسیار پر اهمیت می‌باشند. دی اتیل فتالات نیز دارای نام‌های متعددی است که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به اتیل فتالات، فتالیک اسید دی اتیل استر، آنوزول، فتالول و… اشاره کرد. این حلال آلی یک مایع با گرانروی بالاتر از آب است به همین دلیل دارای ظاهری روغنی می‌باشد. علاوه بر آن این ماده نامحلول در آب بوده و به دلیل تراکم بیشتر نسبت به آب به راحتی در آن فرو می‌رود. یک ویژگی مهم دی اتیل فتالات، حلالیت بالای آن در بسیاری از حلال‌های آلی مانند استون، بنزن، تترا کلرید کربن، اتانول و اتیل اتر است. همچنین این محصول به راحتی می‌تواند، روغن‌های گیاهی را در خود حل کند.

این ترکیب شیمیایی از جمله فتالات‌های سنگین وزن است که به طور عمده برای ساخت پلی وینیل کلرید‌ها یا وینیل‌ها مصرف می‌شود. این مواد دارای انعطاف‌پذیری بالایی هستند و از آن‌ها در ساخت انواع پوشش‌ها استفاده می‌شود. این محلول شیمیایی با ترکیب‌شدن با مواد مختلف می‌تواند مقاومت آن‌ها را در برابر تغییرات دما و پوسیدگی افزایش دهد. همچنین بر قدرت ارتجاعی ‌آن‌ها نیز بیفزاید. به دلیل وجود این ویژگی‌ها دی اتیل فتالات به عنوان یک نرم‌کننده پلاستیک  در صنعت پلاستیک سازی به کار می‌رود.

درباره نحوه تولید و فورمولاسیون این ماده

این عضو از خانواده فتالات‌ها یک ترکیب شیمیایی آلی با فرمول شیمیایی C₆H₄(COOC₂H₅)₂ است. این ماده در ساختار مولکولی خود دارای ۱۲ اتم کربن و ۱۴ اتم هیدروژن به همراه ۴ اتم اکسیژن است. به دلیل بالا‌ بودن تعداد اتم‌های کربن، این ترکیب جزء فتالات‌های سنگین وزن طبقه بندی می‌شود. همچنین در ساختار آن همانطور که در شکل مشاهده می‌کنید، یک حلقه بنزن و دو استخلاف کربوکسیلیک اسید وجود دارد.

دی اتیل فتالات به صورت صنعتی از واکنش انیدرید فتالیک با اتانول در حضور کاتالیزور اسید سولفوریک غلیظ در یک راکتور تولید می شود. سپس در مرحله‌ی جداسازی به طور دقیق از سایر محصولات جدا و تصفیه می‌گردد.

C₈H₄O₃ + 2C₂H₅OH  ∆ 120 -130, P-TSA  C₁₂H₁₄O₄  + H₂O

کاربرد دی اتیل فتالات در صنایع مختلف

این حلال آلی همانند دیگر فتالات‌ها هنگام ترکیب‌شدن با مواد مختلف به آن‌ها متصل می‌شود. این مواد به دلیل مقاومت بالا و پایداری خوبی که دارند، هنگام اختلاط با دیگر مواد، نمی‌توانند به راحتی از آن‌ها  جدا یا تبخیر گردند. این ویژگی در کنار قابلیت ایجاد انعطاف‌پذیری در محصولات توسط این حلال، سبب می‌شود از آن به طور گسترده در صنایع مختلف استفاده گردد. دی اتیل فتالات به عنوان یک عامل پلاستی سایزر یا نرم‌کننده‌ی پلاستیک در صنایع رزین، پوشش‌ها و پلیمر‌ها به کار می‌رود. پلاستیک‌هایی که به وسیله‌ی این ماده شیمیایی انعطاف‌پذیر می‌شوند، برای ساخت محصولاتی مانند مسواک، قطعات خودرو، ابزار‌ها، اسباب‌بازی‌ها، بسته‌بندی مواد غذایی و… مصرف می‌گردند. دی اتیل فتالات یک حلال‌ مناسب برای استات سلولز  و نیترو سلولز است. همچنین این ماده به عنوان یک تثبیت‌کننده و حلال معطر در ساخت لوازم آرایشی و عطر‌ها استفاده می‌شود.

سایر کاربرد‌های صنعتی این ماده

• نرم‌کننده‌ی پلاستیک
• ساخت پلی وینیل کلرید‌ها
• حلال مناسب برای چسب‌ها و مواد شیمیایی سیلانت
• مورد استفاده در ساخت مواد شوینده‌ی خانگی
• به عنوان ماده‌ی دافع حشرات در ساخت حشره‌کش‌ها
• تولید عطر به دلیل رایحه مطبوع این ماده
• ساخت لوازم آرایشی مانند لوسیون‌ها به عنوان یک نرم‌کننده
• تولید مواد اولیه منعطف برای ساخت وسایل ورزشی و اسباب‌بازی
• ساخت لوازم الکترونیکی مانند رایانه‌ها
• ظروف پلاستیک و بسته‌بندی‌های مواد غذایی
• ساخت کف‌پوش‌های خانه، مبلمان، کاغذدیواری و… به دلیل مقاومت بالا در برابر تغییرات دمایی و پوسیدگی
• به عنوان حلال در ساخت تمامی وسایل تولید‌شده با وینیل و پی‌وی‌سی (PVC)
• و…

نحوه حمل و نقل و نگهداری این حلال آلی

برای حمل‌ و نقل و نگهداری هر ماده‌ی اولیه شیمیایی، توجه به استاندارد‌ها NFPA از اهمیت بالایی برخوردار است. مطابق با این استاندارد‌ها، این حلال آلی دارای قابلیت اشتعال است. با این حال در دما و شرایط محیطی همواره پایدار می‌باشد و تمایلی به اشتعال ندارد. احتراق این ماده زمانی رخ می‌دهد که در مجاورت حرارت بالا یا شعله و جرقه قرار گیرد. این ماده برای سلامتی کم خطر است؛ اما بخارات آن می‌تواند، باعث تحریک چشم و دستگاه‌ تنفسی گردند. بهتر است بدانید، دی اتیل فتالات یک استر است که با اسید‌ها واکنش ‌نشان می‌دهد تا گرما به همراه الکل‌ها و اسید‌ها را تولید کند. این ترکیب در صورت قرارگیری در مجاورت اسید‌های قوی، مانند اسید نیتریت، واکنش‌های خطرناکی را ایجاد می‌کند. این واکنش‌ها می‌توانند با انفجار شدیدی همراه باشند. این موارد نکاتی است که هنگام حمل‌ و نقل و ذخیره‌سازی این حلال آلی، باید به آن توجه کرد.

شرکت اکسیزان با داشتن امکانات لازم و نیروهای متخصص، علاوه بر حفظ و نگهداری این مواد شیمیایی آن‌ها را به بهترین نحو در سرتاسر ایران جابه‌جا می‌کند. جابه‌جایی سریع و نگهداری ایمن از مواد اولیه شیمیایی، توسط اکسیزان، باعث جلب اعتماد بسیاری از مشتریان ما در بازار ایران گردیده است. شرکت اکسیزان همواره در تلاش است محل ذخیره سازی این محصول، خنک و دارای تهویه هوای مناسبی باشد. همچنین به دلیل واکنش‌پذیری بالای این ماده با اکسید‌کننده‌های قوی مانند پرمنگنات‌ها، نیترات‌ها، پراکسید‌ها، کلرات‌ها و… از مجاورت این محصول با دی اتیل فتالات شدیداً خودداری می‌کند. از آن جا که این محصول می‌تواند با پلاستیک‌های نرم واکنش دهد، ما برای نگهداری و حمل‌ونقل از ظروف فلزی مناسب استفاده می‌کنیم. این ظروف به طور کامل بسته بندی و مهرو موم می‌شوند تا از نشت آن‌ها جلوگیری گردد.

نکات مربوط به حفظ ایمنی در برابر دی اتیل فتالات

اگرچه که این ماده از سمیت ناچیزی برخوردار می‌باشد اما بهتر است، تمامی نکات ایمنی در هنگام کار با این حلال آلی رعایت گردد. میزان تأثیرات این ماده به مدت زمان مواجه با آن بستگی دارد. بنابراین اگر برای مدت طولانی از این حلال آلی استفاده می‌کنید، برای جلوگیری از استنشاق بخارات آن از یک تهویه هوا کمک بگیرید. همچنین پوشیدن لباس و تجهیزات حفاظتی مانند ماسک و عینک نیز توصیه می‌گردد. دقت شود بخارات این ماده می‌توانند باعث ایجاد سوزش و مشکلات تنفسی گردد. در نتیجه در هنگام کار با آن از نوشیدن مایعات، خوردن غذا، کشیدن سیگار خودداری کنید. همچنین هنگام باز و بسته کردن، درب ظروف این ماده شیمیایی، منابع اشتعال، مانند استعمال دخانیات و شعله‌های آتش را حذف کنید.

نکات ایمنی مربوط به چشم

ابتدا چشمان فرد را با آب فراوان بشویید. همچنین در صورت داشتن محلول نرمال سالین، می‌توانید از آن برای شستشوی بهتر چشم استفاده کنید. دقت شود، پس از انجام فرایند شستشو، سریعاً به بیمارستان مراجعه کنید. استفاده از دارو‌ یا هر ماده‌ی خارجی بدون نظارت پزشک، عوارض مخربی را برای چشمان فرد ایجاد خواهد کرد.

نکته های مهم ایمنی در خصوص پوست

ابتدا محل آسیب‌دیده را با مقادیر زیادی آب بشویید. استفاده از صابون می‌تواند اثرات این حلال آلی را بر روی پوست کاهش دهد. در صورتی که پوست پس از شستشو همچنان دچار التهاب و سوزش باشد، سریعاً به پزشک مراجعه کنید. دقت کنید، لباس‌های آلوده به این ماده می‌توانند مشکلاتی را برای فرد و اطرافیانش ایجاد کنند. در ابتدا لباس‌های آلوده را در آورید و سپس در ظرفی ذخیره و در انتها معدوم کنید.

نکات ایمنی مربوط به تنفس

با توجه به این که دی اتیل فتالات دارای بوی معطر خفیفی است، شما می‌توانید در همان لحظات اول وجود آن را در هوا متوجه شوید. پس از استشمام این ماده سریعاً خود را به یک فضای باز برسانید و در آن فضا تنفس عمیق انجام دهید. اگر علايمی مانند سرفه و تنگی نفس را حس کردید سریعاً به بیمارستان مراجعه کنید.

نکته‌های مهم ایمنی در خصوص بلع

در صورتی که این ماده شیمیایی توسط فرد بلعیده شود، سریعاً باید مراقبت‌های پزشکی را دریافت کند. فرد هرگز نباید مواد را استفراغ کند. چرا که موجب آسیب بیشتری به اندام‌های گوارشی و حتی تنفسی می‌گردد. برای کاهش اثرات این حلال می‌توان به فرد هوشیار ۱ یا ۲ لیوان آب خوراند. این آب باعث رقیق‌سازی محلول در بدن فرد و کاهش عوارض آن می‌گردد. گاهی فرد در اثر بلعیدن این حلال، دچار بیهوشی می‌شود. در این حالت هرگز سعی نکنید، آب را به فرد بدهید. ابتدا مطمئن شوید که راه هوایی بیمار باز است و سپس سریعاً به بیمارستان مراجعه کنید.

نکات مربوط به اطفای حریق

دی اتیل فتالات در صورت اشتعال، بخارات سمی تولید می‌کند. این ماده موجود در یک ظرف محصور در اثر حرارت، می‌تواند منفجر شود. به دلیل این دو ویژگی، توصیه می‌شود، حداکثر فاصله‌ی ممکن برای خاموش کردن آتش را رعایت کنید. برای مبارزه با آتش می‌توان از اسپری آب، میست، کف، مواد شیمیایی خشک و دی‌اکسید کربن  استفاده کنید.

نکته‌های مهم ایمنی در خصوص دفع

برای دفع، می‌توان آن را در کوره‌های دوار در محدوده دمایی ۸۲۰ تا ۱۶۰۰ درجه سانتی گراد سوزاند. همچنین می‌توان از یک ژنراتور زباله کمک گرفت. دقت شود این ماده به شدت جاذب خاک است.به همین دلیل از نشت و دفع آن در محیط زیست باید جدا خودداری کنید. در صورت نشت آن سریعاً آن را جمع آوری و سپس معدوم سازید. همچنین می‌توانید جاذب‌های بی اثر مانند پودر سیمان یا سوربنت‌های تجاری برای جذب دی اتیل فتالات را به کار ببرید.